Η πλούσια χλωρίδα του νησιού προσφέρει άφθονες και σπάνιες ποικιλίες φυτών και αρωματικών βοτάνων, με ιδιαίτερη γαστρονομική αξία, δεδομένου ότι στις γεύσεις η λεπτομέρεια κάνει την διαφορά. Ταυτόχρονα όμως, έχουν και πολλές θεραπευτικές ιδιότητες, οι οποίες από γενιά σε γενιά έχουν φτάσει μέχρι τις μέρες μας, ως απόσταγμα γνώσης των προγόνων μας, που καταδεικνύει τη στενή σχέση που είχαν πάντοτε με τη φύση και τα μυστικά της. 

Μαϊντανός – Petroselinum crispum

Περιέχει το αιθέριο έλαιο απιόλη, που του δίνει το χαρακτηριστικό άρωμα. Γίνεται ευρεία χρήση στη μαγειρική. Σε αφέψημα βοηθά στη πέψη. Ένα φλυτζάνι μετά από ένα μεγάλο φαγοπότι είναι ότι πρέπει για το στομάχι μας κι ένα ποτηράκι κάθε πρωί για την ψαμμίαση και τη νεφρική λιθίαση (πέτρα στα νεφρά).

Κρίταμο το παράλιο (αλμύρα) – Crithmum maritimum

Τα φύλλα του τρώγονται ωμά, βρασμένα σε σαλάτα, ταριχευτά με ζάχαρη ή εμβρεγμένα μέσα σε ξύδι. Συλλέγονται πριν την άνθηση και διατηρούνται στην άρμη ως τουρσί. Αφού τα ζεματίσουμε, τα βάζουμε στην άρμη και τα σερβίρουμε με ξύδι πάνω από τη σαλάτα. Συνηθίζεται την Καθαρή Δευτέρα. Το φυτό περιέχει αιθέρια έλαια, μεταλλικά άλατα, ιώδιο και βιταμίνες. Είναι ορεκτικό, καθαρτικό, τονωτικό, χαρίζει δύναμη και θάρρος.

Φασκομηλιά, αλισφακιά, ελελίφασκος – Salvia fruticosa Millet

Με αποξηραμένα φύλλα φτιάχνεται το φασκόμηλο, το «ελληνικό τσάϊ» που σερβίρεται σε όλα τα «ελληνικά» καφενεία. Εάν τα φύλλα του είναι φρέσκα, προσθέτουμε μέλι για να εξουδετερωθεί η πικράδα. Οι ευεργετικές του ιδιότητες είναι πολλές. Οι γιατροί το συνιστούν για την αεροφαγία και τις παθήσεις του πεπτικού συστήματος. Επίσης βοηθάει στη χώνεψη, προκαλεί άφθονη ούρηση, επιταχύνει τη κυκλοφορία του αίματος και επιδρά στα εγκεφαλικά κύτταρα μετριάζοντας τον ερεθισμό του νευρικού συστήματος. Καθαρίζει το αίμα και καταπολεμά τους ρευματώδης πυρετούς, τη πνευμονία και τη βρογχίτιδα προκαλώντας μεγάλες εφιδρώσεις. Οι Άραβες διερωτώνται “πώς ένας άνθρωπος μπορεί να πεθάνει όταν έχει φασκομηλιά στον κήπο του”;

Λούπινο, Θέρμος – Lupinus albus

Άλλοτε το καλλιεργούσαν εντατικά (τώρα πολύ λιγότερο) για τους σπόρους του που τρώγονται ακόμη και σήμερα, ειδικά την περίοδο της Σαρακοστής. Τους αφήνουμε να μουσκέψουν σε αλατισμένο νερό για αρκετό χρόνο, ώστε να χάσουν τη πικράδα τους. Χρησιμοποιείται ακόμη για τους ρευματισμούς, την αρθρίτιδα, τις μυαλγίες, διάφορες φλεγμονές, την υπερένταση και τον διαβήτη (σύμφωνα με μια συνταγή, 2-3 σπόρους την ημέρα).

Κουτσουνάδα, παπαρούνα – Papaver rhoeas

Τα νεαρά φυτά (ρόδακες) ανακατεμένα με άλλα χόρτα του βουνού, μαγειρεύονται όπως το σπανάκι, ενώ με αυτά φτιάχνουν και πίτες. Μάλιστα για τους Αρχαίους Έλληνες ήταν μια εξαιρετική λιχουδιά. Άλλοτε χρησιμοποιούσαν τα πέταλα ανακατεμένα με τσάι (5-10γρ. ανά λίτρο νερού) ή σε σιρόπι (2 κουταλιές ανά 3 φορές τη μέρα) ως αντιβηχικό.

Κεφαλωτή ρίγανη, αρίγανος – Origanum onites

Περιζήτητο άρτυμα στην ελληνική κουζίνα: για σαλάτες, ψητό, ψάρια στη σχάρα, σουβλάκια κ.α. Τα κρέατα που πασπαλίζονται με ρίγανη διατηρούνται σαφώς περισσότερο. Η πιο αρωματική είναι η ψιλή. Όπως όλα τα Origanum παράγουν αιθέριο έλαιο και μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τον βήχα, τον πονόδοντο, την έμφραξη της αναπνευστικής οδού, τις ελαφρές γαστρεντερικές παθήσεις και τη διάρροια. Μέσα στα ρούχα απομακρύνει τους σκώρους.

Δυόσμος, πράσινη μέντα, αβάρσαμος –

Mentha spicata

Στην αρχαιότητα το χρησιμοποιούσαν κατά της χολέρας, ως αντιεμετικό, κατάπλασμα για τους πονοκεφάλους, ως αντισυλληπτικό αλλά και για τους ρευματισμούς (τρίβοντας με  φρέσκα φύλλα τις κλειδώσεις). Χρησιμοποιείται ως καρύκευμα στη μαγειρική και αρωματίζει διάφορα φαγητά και σάλτσες.

Ασκορδούλακας, βολβός, βροβιός – Muscari comosum

Ο βουκολικός ποιητής Θεόκριτος μας λέει ότι ένα χωριάτικο γεύμα αποτελείται, πάνω απ’ όλα, από βολβούς, σαλιγκάρια και κρασί.

Δάφνη, βαϊά – Laurus nobilis

Για τη δυσπεψία, βράζουμε ξηρά φύλλα και πίνουμε το αφέψημα. Για τους σπασμούς του στομάχου βρέχουμε 4γρ. φρέσκα φύλλα και 8γρ. νεράντζι σε 200γρ. νερό για ένα τέταρτο. Η δάφνη έχει διουρητικές, διεγερτικές, αντισπασμωδικές, εμμηναγωγές, αποχρεμπτικές, και εφιδρωτικές ικανότητες. Δαφνόφυλλα μέσα στις κουρούπες αρωμάτιζαν και προφύλαγαν τις σταφίδες και τα σύκα από τα έντομα και τα σκουλήκια. Παρότι το φυτό είναι δηλητηριώδες, τα φύλλα του χρησιμοποιούνται ως καρύκευμα σε πολλά ελληνικά φαγητά (φακές, στιφάδο, σάλτσες κ.α.).

Κρόκος ο λείος, Crocus laevigatus - κρόκος ο ξανθός, Crocus flavus

Ο κρόκος ο λείος είναι ο πιο διεσπαρμένος από όλα τα είδη και βρίσκεται σε πετρώδεις θέσεις, πρανή και δάση. Ο κρόκος ο ξανθός βρίσκεται σε λειβάδια και ξέφωτα. Αποτελεί άριστο αρωματικό καρύκευμα για πολλά πιάτα όπως κοτόπουλο, κρέας, ψάρι, λαχανικά κ.α.

Ραδίκι, κιχώριο – Cichorium intybus

Είναι τονωτικό, διουρητικό, ορεκτικό, καθαρτικό, στομαχικό, αντιπυρετικό, ακόμη και αφροδισιακό σύμφωνα με τους Ρωμαίους.  Οι σαλάτες από ωμά ή βραστά ραδίκια είναι περιζήτητες. Το αφέψημά τους, με προσθήκη αλατιού και λεμονιού, δυναμώνει το πεπτικό σύστημα, θεραπεύει τη χρυσή, τους ηπατικούς πόνους, την εξόγκωση της χοληδόχου κύστης, τους διαλείποντες πυρετούς και τις νεφρικές παθήσεις.

Πικραλίδες, αγριοραδίκια, αγριομαρουλίδες, πικροράδικα, ταραξάκο – Taraxacum sp.

Τα πλένουμε καλά, μάλιστα εάν χρειασθεί χρησιμοποιούμε αλατισμένο νερό, τα στραγγίζουμε, προσθέτουμε λάδι ελιάς, λεμόνι κι αλάτι, ακόμα και πιπέρι κι έχουμε μια εξαίσια σαλάτα.Φυτά πλούσια σε κάλιο, μπορούν να χρησιμοποιηθούν για την ανουρία και όλες τις παθήσεις του ουροποιητικού συστήματος. Ωμά, αναδεικνύονται επί πλέον ορεκτικά, τονωτικά και αφροδισιακά. Σε αφέψημα, μεριμνούν για την καλή λειτουργία των αδένων, είναι χωνευτικά και εμμηναγωγά. Eπίσης, είναι χρήσιμα για τις χρόνιες δερματίτιδες, την αρθρίτιδα, ρευματισμούς, τη διαστολή του συκωτιού και της σπλήνας, για το σκορβούτο, τη διανοητική υπερκόπωση, την υδρωπικία και το χρόνιο έκζεμα. Ενώ, ανακατεμένα με τσουκνίδες και μυριόφυλλα (αγριαψιθιές), ξαναδίνουν δύναμη στους εξασθενημένους οργανισμούς, ύστερα από μακρά αρρώστια ή υπερκόπωση. Ο γαλακτώδης χυμός τους χρησιμοποιείται μια φορά ημερησίως για τα σπυράκια, τους κάλους, τις μυρμηγκιές και το πρήξιμο που οφείλεται σε έντομα.

Κάππαρη, καππαριά – Capparis spinosa

Τα πάντα ή σχεδόν τα πάντα τρώγονται από την καππαριά. Μαγειρεύουμε τους τρυφερούς βλαστούς όπως τα σπαράγγια. Ψήνουμε τα κλαδάκια όπως το σπανάκι, πριν αναπτυχθεί το μασχαλιαίο αγκάθι των φύλλων. Ετοιμάζουμε τη ρίζα όπως τα σαλσιφί (σκούλλοι, πηγουνίτες). Αυτό όμως που καταναλώνουμε περισσότερο είναι τα μπουμπούκια της, γνωστά από την αρχαιότητα με το όνομα κάππαρη. Τα τρώμε βρεγμένα μέσα σε ξύδι και αλάτι (μπορούμε όμως να προσθέσουμε και τους καρπούς όταν είναι ακόμη σχετικά μικροί). Έχουν μια γεύση καυστική, ελαφρά πικρή και διεγείρουν την όρεξη καθώς επίσης και τις λειτουργίες του συκωτιού. Τα πιο χοντρά μπουμπούκια που είναι έτοιμα να ανοίξουν τα αλατίζουμε γερά, τα αποξηραίνουμε στον ήλιο και τα φυλάμε μακριά από υγρασία. Τα βράζουμε όπως τα χόρτα, όποτε θέλουμε. Για να φύγει η πικράδα, καλό είναι να αλλάξουμε το νερό της βράσης. Προσθέτουμε λάδι και ξύδι και έχουμε μια εύοσμη σαλάτα. Η ρίζα και τα μπουμπούκια έχουν εμμηναγωγές, διουρητικές, καθώς και αφροδισιακές ιδιότητες. Καθαρίζουν συνάμα τα νεφρά και θεραπεύουν την αρτηριοσκλήρυνση.

Τεύτλα, παντζάρια – Beta vulgaris ssp.

Είναι το κοινό παντζάρι που γνωρίζουμε όλοι. Τα τεύτλα περιέχουν μεγάλο αριθμό βιοχημικών στοιχείων, μεταξύ των οποίων άζωτο, υδατάνθρακες, κυτταρίνη και καθόλου λίπος. Εκτός του ότι βρασμένα αποτελούν μια εξαιρετική σαλάτα, τα σαρκώδη ριζώματα και τα φύλλα χρησιμοποιούνται συνήθως για τις δροσιστικές, καταπραϋντικές και καθαρτικές τους ιδιότητες.

Άνηθος

Άλλο ένα δημοφιλές μαγειρικό βότανο είναι ο άνηθος. Ολόκληρος, μαζί με το κοτσάνι και τα φύλλα, νοστιμίζει τα ψάρια, το ψωμί, τα κρέατα κατσαρόλας, τις σούπες, τις πίκλες, ακόμη τις μηλόπιτες και τα κέικς. Τα φρέσκα φύλλα του τα χρησιμοποιούμε στις πίκλες και στα ξύδια, στις σαλάτες και στις σάλτσες, στα μαλακά τυριά και στα ψάρια.

Χαμόμηλο, καμηλάκι – Matricaria recutica L.

Φαρμακευτικές ιδιότητες άπειρες. Στις μέρες μας, σε αφέψημα, το χρησιμοποιούμε ως χωνευτικό, αντισπασμωδικό, για την αεροφαγία, τη βαρυστομαχιά, τις κράμπες στομάχου, την ανορεξία, ως ελαφρύ καθαρτικό, εμετικό, χολαγωγό, ορεκτικό, καταπραϋντικό των κοιλιακών πόνων, για τις νευραλγίες, την υστερία, την υποχονδρία, τους πόνους του τριδυμιαίου, τους ρευματικούς πόνους, τις μυαλγίες, τη δυσμηνόρροια και για να τονώσει την κυκλοφορία του αίματος. Ακόμη χρησιμοποιείται και για εξωτερική χρήση ως κομπρέσα για τις φλεγμονές του δέρματος, σε γαργάρες για το άγχος και τις πυώδεις αμυγδαλίτιδες. Να σημειώσουμε πως το ελληνικό χαμόμηλο περιέχει 9,36% αιθέριο έλαιο και θεωρείται από τα καλύτερα.

Κυδωνιά – Pyrus cydonia Miller

Το κυδώνι τρώγεται ψημένο ή ωμό. Χρησιμοποιείται στην παρασκευή μαρμελάδας, κομπόστας, ζελέ και γλυκό κουταλιού. Οι καρποί και οι σπόροι του είναι καταπραϋντικοί για στυπτικοί για τον γαστρεντερικό σωλήνα. Σε έκχυμα, είναι καλό για τη δυσεντερία, την ατονία του πεπτικού συστήματος, τις μητροραγίες, τις παθήσεις των νεφρών και της χολής αλλά και για τις φλεγμονές του αναπνευστικού συστήματος.

Ορχιδέα η ιταλική (σατυρίσκος) – Orchis italic

Φυτό ευρέως διαδεδομένο με πυκνή ταξιανθία σφαιρική, ωοειδή ή πυραμιδοειδή και φύλλα κυματοειδή, συχνά με σκούρα στίγματα. Σέπαλα και πέταλα σχηματίζουν θόλο με αποτέλεσμα η συνολική εικόνα του άνθους να μοιάζει σαν ανθρωπάκι με ανδρικό μόριο. Ίσως γι’ αυτό να το ονόμαζαν οι αρχαίοι Έλληνες σατύριον, αφού παραπέμπει ευθέως σε εικόνα σάτυρου. Από την ορχιδέα γίνεται το σαλέπι. Αυτό το αφέψημα χρησιμοποιείται κατά της δυσεντερίας και του ερεθισμένου λαιμού (ξηρού βήχα), ως μαλακτικό. Το ρόφημά του είναι κατάλληλο γι’ αυτούς που βρίσκονται σε ανάρρωση. Ένα κουταλάκι του γλυκού σε σκόνη, με ζάχαρη ή μέλι, μέσα σε βραστό νερό με πολύ καλό ανακάτεμα, προσφέρει ένα εξαιρετικά θερμαντικό  ρόφημα για το κρυολόγημα.